We leven in een tijd met veel ontwikkelingen en grote zorgen. Ik ben geen negatieveling, integendeel, maar ik constateer grote zorgen, ik zie forse uitdagingen voor ons en ook goede kansen. Soms moet het slechter worden wil het beter worden. Een les die ik in mijn leven wel heb geleerd. Zoals jullie van mij gewend zijn, geef ik mijn visie en probeer het grote plaatje te schetsen.
En grote zorgen zijn er. Ik las laatst een artikeltje van Frans Boogaard getiteld: Brussel uit forse kritiek: problemen in Nederland zijn groot. Opstoppingen op de weg, het spoor en in de lucht, veel te veel koeien, een hardnekkige woningcrisis die tot loodzware hypotheekschulden leidt en ook nog hekkensluiter wat duurzame energie betreft. Je kunt geen dag voorbij gaan of deze vraagstukken komen langs.
Kijk naar de arbeidsmarkt. Iedereen verbaast zich erover dat we zo’n tekort aan arbeidskrachten hebben. Overal zien we hierdoor problemen ontstaan. In de zorg, onderwijs, ict en zelfs defensie en politie. Investeringen worden uitgesteld omdat er geen personeel te vinden is. De economisch groei bij bedrijven gaat stokken. De arbeidsmarkt kent niet alleen een groot tekort, maar we hebben ook nog steeds een enorm potentieel aan arbeid. Nog steeds staan 1,2 miljoen mensen aan de kant van de arbeidsmarkt omdat ze niet volledig inzetbaar zijn om welke reden dan ook. Laat dit op je inwerken. 1,2 miljoen! Vijftigplussers klagen steen en been dat ze ook in deze tijd niet aangenomen worden. In de afgelopen jaren is m.i. echt verzuimd de arbeidsmarkt te hervormen. Uit alle onderzoeken blijkt dat de arbeidsmarkt met al haar voorzieningen niet werkt. Wet en regelgeving werken tegen in plaats van mee. Gemeenten worden geconfronteerd met deze wet en regelgeving en kunnen onvoldoende goed maatwerk leveren. Beleid dat gericht is op meedoen. We kwalificeren in onze maatschappij niet, maar we diskwalificeren. Sluiten mensen uit. Bovendien zijn er té veel flexwerkers zonder ww, ziekte of pensioenvoorziening.
In de afgelopen tijd hebben we een explosie van huizenprijzen gezien en torenhoge hypotheken. Dat kan toch niet goed gaan? Bouwprojecten lopen enorm uit de tijdsplanning omdat materialen niet aan te leveren zijn. Toeleveranciers zitten met hun handen in het haar. Ik hoor termijnen van vertraging van maanden. Juist in een tijd dat we een enorme impuls moeten geven aan de woningbouw, zien we juist stagnering. De inflatie rijst de pan uit. Niet alleen benzine wordt duurder. Álle levensmiddelen zijn fors in prijs gestegen. Het produceren van een inflatiecijfer is een rekenkundig dingetje die geen recht doet aan de werkelijkheid. Net hetzelfde als wanneer politici in de tweede kamer vragen om de rekenformules in Europa maar aan te passen omdat hen de uitkomsten niet bevalt. Feitelijk is de inflatie fors meer dan gepresenteerd.
En we wisten dat dit eraan zat te komen. Al een lange tijd. Dit heeft niets te maken met de oorlog in Oekraïne. Al lange tijd wordt een enorme hoeveelheid geld erbij gedrukt. In Amerika is die ongekend. De Europese Centrale Bank en de nationale centrale banken van de Europese landen kopen maandelijks voor miljarden euro’s aan leningen (vooral staatsobligaties) van financiële instellingen op. Dit geeft financiële instellingen de ruimte om nieuwe leningen aan te gaan. Al jaren. Dit gaat natuurlijk wrikken. Een onhoudbare situatie is gecreëerd. Het voert te ver om hier verder op in te gaan, maar de wrange vruchten gaan we nu plukken. (1140 miljard 2014-2018; 1850 miljard 2019-2022) Het is maar goed dat veel geld digitaal is, de drukpersen hadden dit nooit kunnen drukken. En weet: juist bij de mensen die het al niet breed hebben komt die inflatie zeer hard aan. Er is in Nederland een steeds groter wordende groep mensen die de eindjes moeilijk aan elkaar kunnen knopen.
Kijk naar de enorme inkomensverschillen die in de afgelopen tien jaar alleen maar groter zijn geworden. Dat zorgt er uiteindelijk voor dat we een gespleten samenleving krijgen waar niemand op zit te wachten. Sterker nog, het wordt een splijtzwam in onze samenleving. Wanneer gaan we dit nou zien? Simpelweg mensen meer inkomen geven is eveneens geen oplossing. Zo simpel is het niet, maar de inkomensverschillen alleen maar vergroten, heeft desastreuse gevolgen voor de samenleving. Het is ontwrichtend en moreel verwerpelijk. Ik kan het niet anders zeggen.
Kijk naar het vertrouwen in de landelijke overheid. Die is nog nooit zo laag geweest. Nog geen drie op de tien mensen hebben vertrouwen in de landelijke overheid. Nog nooit zo laag geweest constateert Godfried Engbertsen hoogleraar aan de Erasmus Universiteit. Logisch dat ook gemeenten hierin worden meegezogen. Het Verwey Jonkerinstituut ziet vijf narratieve van burgers met wantrouwen: De overheid is gewoonweg onzichtbaar, burgers hebben het gevoel niet gezien te worden door de overheid, men ervaart ongelijke behandeling, burgers voelen niet dat zij door de overheid betrokken worden bij zaken waar ze wel bij betrokken zijn en er leeft een grote twijfel aan de bekwaamheid van bestuurders en ambtenaren. De toeslagen affaire, de wijze waarop omgegaan wordt met de gaswinning en de vele andere voorbeelden geven hier voeding aan. De overheid kan het evenwel ook niet meer goed doen met alle soms tegenstrijdige wet en regelgeving. Het gezonde verstand zegeviert niet gauw meer. Feitelijk hebben we te maken met een bestuurscrisis. Een samenleving die geen vertrouwen heeft in haar eigen overheid heeft echt een probleem.
Ondertussen is men in Brussel bij de EU commissie bezig om meer dan 302 wetten erdoorheen te krijgen. De zogenaamde wettentrein. (Zoek maar eens op.) Weten jullie dat de Green Deal van Timmermans een van die wetten is? Een document met 20.000 pagina’s tekst. Hierin staat al dat de boeren 10% moeten krimpen. Maar wie leest nu in hemelsnaam deze wet? Europa gaat steeds meer de nationale regeringen overvleugelen. Dat hoeft niet erg te zijn, maar dan moeten we wel weten en in de gaten hebben waar Europa allemaal mee bezig is. Wie kan het nog volgen? Overigens is het natuurlijk wel makkelijk wanneer de overheid de schuld van het al krijgt. Maar dat is te gemakkelijk. Overal waar ik kom hebben mensen meningen. Meningen over van alles en nog wat. Overal wordt er ook naar je mening gevraagd. Je wordt er af en toe gewoonweg flauw van. Heb alleen maar eens vragen. Acteer niet als een betweter. Zoek de verbinding met de ander. De samenleving wordt er alleen maar gezelliger op hoor. En bovendien: help mee. Help mee om een betere en mooiere samenleving te maken. Zoals door het organiseren van de Profronde van Almelo die dit jaar doorgaat onder andere door extra steun van de gemeente. Super gaaf toch! Doe mee. Help mee.
Onlangs heb ik een aantal podcast van Arno Wellens, een journalist, geluisterd. Hij legt bloot dat het niet zo vreemd was dat de tegoeden van al die Russische oligarchen niet bevroren konden worden. Nederland was het slechtste jongetje van de klas in Europa. Weten jullie het nog? Nou blijkt dat door het Nederlands politiek bestuur al jaren lang al die oligarchen uit Rusland en Oekraïne naar Nederland zijn gehaald. Bandieten van de bovenste plank die de beide landen leeg geroofd hebben. Zij verblijven op de Zuidas onder andere als brievenbusfirma’s en hebben afspraken gemaakt met de belastingdienst. We zijn een doorgeefluik geworden van slecht geld en cocaïne. Hiermee lijken we meer op een bananenrepubliek dan een handelsnatie.
Sorry voor de negatieve aspecten die ik hier belicht maar ik moet ze toch maar even benoemen.
Ik wil nog één grote zorg delen. Die ligt wat meer op het werkterrein van mijzelf momenteel en dat is de jeugd. Uit een groot onderzoek uitgevoerd door de GGD onder 8000 jongeren blijkt dat een op de vijf jongeren loopt het risico loopt op psychosociale problemen. Depressie, angst, eenzaamheid, niet gelukkig zijn. Een op de vijf jongeren heeft serieus nagedacht over suïcide. Heftige cijfers waar ik enorm van geschrokken ben. Met de (Twentse) jongeren gaat het mentaal niet goed. Uiteraard heeft Corona hier een extra effect gehad, maar is niet hoofdoorzaak. Nu kunnen we meer en meer jeugdzorg regelen, maar ik vraag me af of de samenleving niet ziek is. We zullen fundamenteel moeten kijken waar we met elkaar de fout in gaan. We kunnen toch niet accepteren dat zoveel jeugd en jongeren ongelukkig opgroeien. Realiseren wij wel wat voor effect dit heeft op de toekomst. Het zijn de toekomstige leiders in het bedrijfsleven, de overheid en in de samenleving. Het gaat me enorm aan het hart.
We hebben in de jaren zeventig een heilig geloof in de overheid gehad. Toen is de verzorgingsstaat ontstaan. In de jaren negentig tot nu toe is er een heilig geloof in de markt geweest. Marktwerking in de zorg, het spoor en bij de woningbouwsector. Ongelooflijke uitwassen zijn het gevolg en een samenleving die alleen maar verder geïndividualiseerd is. Ieder voor zich en God voor ons allen, alleen hebben we ook geen geloof in God meer. Dan maar geloof alleen in onszelf. ‘Overheid denken’ en ‘marktdenken’ hebben niet gebracht wat we ervan verwacht hebben. En van alleen maar vertrouwen in en op onszelf wordt niemand echt gelukkig. Het wordt tijd voor een radicale nieuwe trendbreuk. Er is een veranderende verhouding nodig tussen overheid, de markt en samenleving. Hoe die eruit moet komen te zien, daar kan je een hele boom over op te zetten. Dat zal ik hier niet doen.
Mijn waarneming is dat we wederom aan het begin staan van een grote maatschappelijke shift. Een kentering waar iedereen een bijdrage aan kan leveren. Al was het alleen maar door vriendelijkheid uit te stralen en er te zijn voor die ander. Fantastisch om te zien wat mensen doen voor de vluchtelingen in Oekraïne. Daar put ik mijn energie uit. Dat voedt mijn gedachte dat we aan het begin van een nieuwe kentering staan. Ik kijk met vertrouwen naar belangrijke technologische vernieuwingen die revolutionair zijn en ons gaan helpen om nieuwe antwoorden te geven op belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Ik noem ze even: Kunstmatige intelligentie, robotica, blockchaintechnologie, energie opslagmogelijkheden en DNA sequenching. Die zorgen voor een revolutie op velerlei gebieden zoals die van ons financieel en monetair systeem en bijvoorbeeld ook de gen-technologie. Deze technologieën worden echt nog onderschat of zijn zelfs helemaal nog niet bekend. We staan aan de rand van nieuwe revolutionaire ontwikkelingen. Ik denk dat we over tien jaar in een sterk veranderde samenleving leven en we oplossingen hebben weten te vinden voor de grote maatschappelijke vraagstukken. Oplossingen zoeken op dezelfde manier als dat we altijd doen, zal ons niet verder helpen. De internetrevolutie was groot, maar de nieuwe technologieën gaan de samenleving nog sterker veranderen. Ik verheug me erop en ik bereid me erop voor. Dat adviseer ik eenieder ook om te doen.
Soms moet het eerst slechter worden, wil het beter gaan worden. Daar hou ik me aan vast.
En ondertussen, vergeet de profronde van Almelo niet. Steun dit evenement en geniet laatste vrijdag in augustus. Een stad als Almelo verdient het om fantastische evenementen te hebben waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.
